+90 212 265 1700
CrossKnowledge Fakültesi üyesi, yazar ve teknoloji düşünürü Dr. Tom Chatfield tarafından kaleme alınmıştır.
İş bağlamında eleştirel düşünme ne anlama geliyor?
Her şeyden önce, hiçbir şeyi olduğu gibi kabul etmemek demektir. Eleştirel düşünmek durmak ve iki kez düşünmektir. Altta yatan varsayımları yeniden incelemektir; olup bittiğini düşündüğünüz şey için akıl yürütülmüş argümanlar oluşturmak ve yeni bilgiler ışığında fikrinizi değiştirmeye hazır olmaktır. Belki de hepsinden önemlisi, günümüzün teknolojiye bağımlı olma ve teknoloji tarafından engellenme ortamında, bilgi sistemlerinin eleştirel bir kullanıcısı ve makine çağında insan zekasının hem potansiyellerini hem de zayıflıklarını anlayan bir işbirlikçi ve iletişimci olmakla ilgilidir.
Yakın tarihli bir dijital eğitimde geliştirdiğim eleştirel düşünme programının bazı temalarını ve katılımcıların aklındaki soruları aşağıya taşıdım. Bu yazı, tartışmamızdaki bazı konuları ele alıyor ve değinmeye zaman bulamadığımız soruları hayatınıza ve işinize eleştirel düşünceyi yerleştirmek için gerekli temel görüşleri inceliyor.
1. Dikkatinizi akıllıca bölüştürün.
Dikkatinizin tamamını önemli olan şeylere veremezseniz, iyi çalışmayı, iyi düşünmeyi ya da ön yargılardan ve kısa vadeli fikirlerden kurtulmayı bekleyemezsiniz. Aynı şekilde, kültürünüz sürekli olarak derinlik yerine hız ile ilgileniyorsa hem çalışanlarınızdan hem de ellerindeki araçlardan asla en iyi şekilde yararlanamazsınız.
Bilişsel açıdan bu, görevleri gruplamak anlamına gelir, yani projeler arasında sürekli gidip gelmek yerine odaklanmış eylem bloklarına yönelmek. Bunun için mesela bildirimlerinizi “itme” yerine “çekme” olarak ayarlayın, günün belirli zamanlarını mesajları kontrol etmek ve toplantılara katılmak için ayırın ve diğer zamanları da tek bir konu üzerinde odaklanmış çalışmaya veya yaratıcı problem çözmeye uygun faaliyetler için boş tutun. Çoklu görevleri kendi içinde bir amaç haline getirmeyin. Bunu neden yaptığınızı bildiğiniz ve tüm zamanınız aynı tür dikkat dağınıklığına dönüşmediği sürece, farklı görevler arasında kasıtlı olarak gezinmekte bir sakınca yoktur.
2. İnsanlar anlamlı, eyleme geçirilebilir bilgilere ihtiyaç duyar.
Makineler büyük veriyi severken, insanlar spesifik, eyleme dönüştürülebilir içgörülere ihtiyaç duyar. Makineler için iyi olan şey insanlar için tam tersidir, yani dijital kaynaklardan olduğu kadar insanlardan da en iyi şekilde yararlanmak. İnsanlara yönetilebilir miktarda ve anlamlı bir şekilde bağlam içinde kullanılmış bilgi verilirse muhteşem bir yaratıcı ve eleştirel düşünür olurlar.
3. Kendinizi açıklayın.
Ön yargılı veya yanlış akıl yürütmeden kaçınmanın ve bunu başkalarında tespit etmenin ne anlama geldiği bana sık sık soruluyor. Elbette bunun için basit bir cevap yok. Kanıtsız iddialara ve incelenmemiş varsayımlara güvenmek yerine, kanıtları ve kanıtları açıkça ortaya koyma ilkesini kültürünüze yerleştirerek en kötü etkilere karşı dayanıklı hale gelebilirsiniz.
Hatalı akıl yürütme neredeyse her zaman yanlış gizli varsayımlar içerir, sizin (veya bir başkasının) varsaymış olduğunuzu bile fark etmediğiniz şeyler. İddiaları olduğu gibi kabul etmeyin ve size söylenenlerin bilmeniz gereken her şey olduğunu varsaymayın. Bir akıl yürütme yaparken sırasıyla her adımı, onları birbirine bağlayan saklı düşünceyi de içerecek şekilde ayrıntılarıyla açıklayın. Birisi fikirle yakından ilgilenmek yerine direkt fikri mi iletiyor? Başkası bir şeyi sırf daha önce yapılmadığı için mi reddediyor? Eleştirel katılımı, olumsuzdan ziyade olumlu olarak kolektif bir şekilde benimsemek, bireyleri ve organizasyonları değişim karşısında güçlü kılan dikkat ve farkındalık için çok önemlidir.
4. Fikirleri gerçek bir teste tabi tutun.
Bir test başarısızlığa uğramayacaksa hiçbir değeri yoktur. Doğrulama ön yargısından kurtulmanın tek yolu fikirlerinizi ve teorilerinizi anlamlı bir teste tabi tutmaktır. Kendinize sorun: Yanıldığımı ne kanıtlayabilir? Sevdiğim bir fikrin gerçekten mantıklı olup olmadığını öğrenmek istiyorsam neyi bilmem gerekiyor? Eleştirel düşünmenin özü, iki kez düşünmeye ve fikrinizi değiştirmeye hazırlıklı olmaktır – gerçekler nereye götürürse onu takip etmektir. Her işte en güçlü tek kelime şudur: Bilmiyorum. Henüz yanıtlayamadığınız sorularla zaman geçirmiyorsanız, tanım gereği öğrenmiyorsunuz demektir.
5. Yineleyin, yineleyin, yineleyin.
Yukarıdakilerin çoğu çevik metodolojilere ve onların kanıta dayalı yineleme konusundaki ısrarlarına çok uygundur. Çevik yaklaşımlar, teknoloji ürünleri geliştiren küçük ekipler için son derece uygundur, ancak bunları stratejik olarak ölçeklendirmek ve temel ilkelerini bir organizasyonun liderlik vasıflarına yerleştirmek zor olabilir. Her şeyden önce, işletmelere yinelemenin ve eleştirel bir şekilde geriye dönük analize ve kanıta dayalı uyarlamanın temel ilkelerini benimsemelerini, ayrıca bu ilkeleri farklı ölçeklerde uygulamak için en iyi yöntemler konusunda çok dogmatik olmamalarını tavsiye ediyorum.
6. Önem ve aciliyete göre önceliklendirme yapın.
Eleştirel düşünerek günlük olarak elde edebileceğiniz en faydalı şeylerden biri, iş yükünüzü daha net bir şekilde önceliklendirmektir. Önemli olan nedir ve gerçekten acil olan nedir? Önemli işler yüksek kalitede değerlendirmeyi ve odaklanmış dikkati hak eder, çok hızlı yapılmamalıdır – çünkü önemli olan uzun vadede doğru olanı yapmaktır. Gerçekten acil olan görevlerin mümkün olan en kısa sürede aradan çıkarılması gerekir, ancak bu şekilde önemli görevlere gereken zamanı ve dikkati yaratabilirsiniz. Acil veya önemli olmayan işlere gelince, çoğu zaman bunların yapılmasına hiç gerek yoktur. Durun ve iki kez düşünün, önünüzdekileri gözden geçirin. Kendinizi otomatik olarak meşgul hale getirmeyin ya da gelen kutunuzun başkaları tarafından sizin için yazılmış bir yapılacaklar listesine dönüşmesine izin vermeyin.
7. Varsayılan durumlara meydan okuyun.
Sonuç olarak, eleştirel düşünceyi kültürünüzün merkezine yerleştirmenin faydalarının çoğu, varsayılan durumlara ve varsayımlara karşı çıkmayı içerir. Kendinizi sonu gelmeyen görevlere, bunaltıcı bilgilere ve potansiyel olarak çelişkili iddialara ayak uydurmak için mücadele ederken bulmayın. Eleştirel düşünceyi geliştiren bir organizasyon, insanların neyin en önemli olduğunu, neden önemli olduğunu ve en iyi kanıtların neyi destekleyip desteklemediğini aktif olarak sorguladığı bir organizasyondur.
İçinde bulunduğumuz dijital çağda, makine sistemlerinin neredeyse her soruya sonsuz yanıtı vardır; ancak ilk etapta yanıtlanmaya değer sorular bulmak insanların işidir– bu da eleştirel katılım ve dikkatli değerlendirmenin daha da önemli hale geleceği bir alandır.
